MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM MERKEZİ (METEM) OLARAK YAPILANDIRILAN ORTAÖĞRETİM KURUMLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ ARAŞTIRMASI

Diğer Resmi Kurumlarca Desteklenen Proje, 2005 - 2006

Proje Türü: Diğer Resmi Kurumlarca Desteklenen Proje
Başlama Tarihi: Ocak 2005
Bitiş Tarihi: Ocak 2006

Proje Özeti

ÖZET

METEM’lerin değerlendirilmesi araştırması dört genel başlık altında gerçekleştirilmiştir. Bu başlıklar METEM’lerle ilgili genel görüşler, kurumsal değerlendirme, sosyal etki değerlendirmesi ve METEM’lerde maliyetler ve yararlarıdır.

METEM’lerle ilgili genel görüşler başlığı altında hedef gruplardan anketler ve görüşmeler yoluyla elde edilmiş olan görüşlere yer verilmiştir. Elde edilen bulgulara göre, hedef grupların genel olarak METEM uygulamasının doğru bir uygulama olduğunu belirttikleri görülmektedir. Ancak bu uygulamaya geçilmeden önce, bu uygulamadan etkilenecek olan grupların görüşlerinin alınmadığı ve uygulama yapılacak yerler ile ilgili çevre ve nüfus analizlerinin yapılmadığı belirlenmiştir. Uygulamadaki en büyük problemin ise fizikî altyapıdan kaynaklanan eksiklikler olduğu belirlenmiştir. Bunun yanı sıra örgün ve yaygın eğitimin bir arada olmasından kaynaklanan bazı sorunlar olduğu da belirlenmiştir. Bu eksikliklere rağmen METEM uygulamasının, kaynakların etkili kullanımı ve tasarruf edilmesi, personel tasarrufu sağlaması ve Mesleki eğitimi derli toplu bir hale getirmesi gibi güçlü yanları olduğu da belirlenmiştir.

İkinci başlık olan kurumsal değerlendirme ile ilgili bulgular özetle şöyledir. METEM’ler ve METEM’leri oluşturan meslek okulları fiziksel durum ve insangücü yönünden değerlendirildiğinde şunlar söylenebilir. METEM’ler derslik ve uyguladıkları programlar için gerekli olan atölye, laboratuvar gibi eğitsel alanlara büyük ölçüde sahip bulunmakta olup, sahip olunan bu mekânlar, beklentilerini genelde orta ve üzerinde karşılamaktadır. Bu alanlardan kullanılmayanların sayısı ise oldukça az olup tamamına yakını kullanılmaktadır.

METEM’ler müdür, müdür yardımcısı, öğretmenler ve diğer personel için gerekli olan odalara ya da yönetsel alanlara yeterli düzeyde sahip bulunmaktadırlar.

METEM’ler çok amaçlı salon, kitaplık, depo, ambar, arşiv, bahçe, personel ve öğrenci tuvaleti gibi destek alanlarına yeterince sahip olsalar da, hangi programlar uygulanırsa uygulansın tüm METEM’ler için gerekli olan spor salonu, rehberlik odası, araç odası, banyo-duş, revir, kantin ve kafeterya gibi alanlar, bu kurumların önemli bir bölümünde yeterince bulunmamaktadır. Bu alanlardan örneğin spor salonuna METEM’lerin % 90’ının, kantin ve kafeteryaya % 50’sinin sahip olmaması önemli bir eksikliktir.

METEM’lerin ısınma, aydınlanma ve su gibi temel ihtiyaçları orta ve yüksek düzeyde karşılansa ve bu konuda önemli bir sorunları bulunmasa da, ilk yardım dolabı gibi özellikle Mesleki eğitim veren kurumlar için daha çok gerekli olan araçların, ihtiyacı orta düzeyde karşılaması önemli bir eksiklik olarak görülmelidir.

METEM’lerin bilgisayar, bilgisayar yazıcısı, fotokopi ve projeksiyon makinesi, tepegöz gibi diğer araçlara, ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılayacak kadar sahip oldukları görülmüştür.

Ayrıca yukarıda açıklanan sonuçlara götüren ve anketlerle toplanan sayısal veriler dışında, METEM yönetici ve öğretmenlerine METEM’lerin fiziksel alan ve kullanımına ilişkin sorular da yöneltilerek bu konudaki görüşleri alınmıştır. Bu görüşlerin sayısal verilerden çıkarılan sonuçlarla örtüştüğü ve birbirini desteklediği görülmektedir.

METEM yöneticisi ve öğretmenlerinin yarısından fazlası, METEM uygulaması ile birlikte okulların fiziksel alanları ile donanımlarının kullanımında artma olduğunu, okul bina ve donanımlarının daha verimli kullanıldığını belirtmişlerdir. Bu görüşe ilçe millî eğitim müdür ve şube müdürleri de katılmaktadır.

METEM yöneticisi ve öğretmenlerinin yaklaşık üçte ikisi “derslik, atölye, laboratuvar gibi öğretim mekânlarının alan/dal ve derslerin özelliklerine göre kurulmuş olduğu” görüşüne katılmaktadırlar. Ancak METEM yöneticilerinin bu görüşlere katılma oranı öğretmenlere göre biraz daha yüksektir.

METEM yöneticisi ve öğretmenlerinin yaklaşık üçte ikisi atölye ve laboratuvarlarda eğitim-öğretim için yeterli sarf malzemeleri bulunduğu görüşüne katılırken, atölye ve laboratuvarlarda ilk yardım malzemelerinin yetersiz olduğunu belirtmişlerdir.

Okul binası ve eklerinin depreme ve doğal afetlere dayanıklılığı konusunda ise, METEM yöneticisi ve öğretmenlerinin yaklaşık üçte ikisi olumsuz görüş bildirmişlerdir.

METEM’lerin fizikî yapısının özel eğitim gerektiren öğrenciler için uygun olup olmadığı konusunda görüş bildiren yönetici ve öğretmenlerde ise bu olumsuzluk oranı dörtte üçtür.

Yukarıda yer alan METEM özelliklerinden bazılarına ilişkin olarak öğrenci görüşlerine de başvurulmuştur. Öğrencilerin görüşleri yönetici ve öğretmen görüşlerine paralel görüşler ise de bu görüşlerdeki olumsuzluk oranı biraz daha yüksektir.

METEM’lerin kurumsal değerlendirmesinde, bu oluşumun amacına ne ölçüde hizmet ettiğini belirleyebilmek amacıyla METEM’ler METEM olmadan önceki ve METEM olduktan sonraki durumları yönünden karşılaştırılmalı olarak değerlendirilmiş ve şu sonuçlar ortaya çıkmıştır.

Oluşum sonrası derslik, sınıf, laboratuvar, kütüphane ve spor salonu sayısında, sınıf ve atölyelerin toplam alanında doğal olarak bir azalma olmuştur, fakat daha sonraki yıllarda artan öğrenci sayısına paralel olarak artmaya başlamıştır. METEM oluşumundan sonra bilgisayar sayısında önemli bir artış sağlanmıştır.

METEM oluşumunun sağladığı en büyük tasarruf insan gücü kaynağı yönünden olmuştur. Bu kapsamda müdür, müdür yardımcısı, memur ve hizmetli sayısında METEM oluşumundan sonra bir azalma olmuş fakat öğretmen sayısında daha sonraki yıllarda artış görülmüştür.

Kız ve erkek öğrenci sayısında ise METEM oluşumundan sonra bazılarınca iddia edildiği gibi bir azalma olmamış, aksine artış gözlenmiştir.

Araştırmadaki bir diğer alt bölüm olan soysal etki değerlendirmesi bölümündeki bulgular hem anketler hem de görüşme kayıtları ile elde edilmiştir. Elde edilen bulgulara göre, METEM’lerde uygulanan eğitim programlarının çağın gereklerine, öğrencilerin gereksinimlerine ve çevrenin gereksinimlerine göre hazırlanmadığı belirlenmiştir. Ancak az da olsa güncel gelişmelere yer verildiği belirlenmiştir. METEM’lerde sunulan rehberlik hizmetlerinin yeterli olmadığı; öğrencilerin, iş hayatının gereksinimleri doğrultusunda mesleki eğitim programlarına yönlendirilemediği; ilgi, istek ve yeteneklerine uygun olarak hayata, yüksek öğrenime, istihdama hazırlanamadığı ve METEM uygulamasının da bu konularda bir değişime yol açmadığı belirlenmiştir. Öğretmenlerin derslerde etkili öğretim yöntemleri kullanmadıkları ve öğrencilerin etkinliklere katılımına fırsat verilemediği de saptanmıştır. Öğrencilerin meslekleriyle ilgili bilgi, beceri ve tutum kazanmalarına önem verilmediği de belirlenen sonuçlar arasındadır. METEM uygulamasının kız ve erkek öğrencilerin oranında bir değişime yol açmadığı da görülmüştür. METEM’lerde güncelliğini yitirmiş bazı programlar olduğu ve bunların bazılarının teknolojik gelişmeye paralel olarak modernize edilmesi gerektiği belirlenmiştir. METEM’lerde açılması gereken bazı bölümler de olduğu ancak bunların açılmasında yerel şartların göz önünde bulundurulması gerektiği belirtilmiştir. Velilerin METEM’lerde verilen eğitimden memnun oldukları, çocuklarını meslek edinmeleri için METEM’lere gönderdikleri, mezun olunca iş bulma şansı konusunda da şanslı oldukları yönünde görüş belirttikleri belirlenmiştir. METEM uygulamasının, çalışanlar arasındaki iletişim ve işbirliğini, çalışanların işten elde ettikleri doyumu değiştirmediği saptanmıştır. METEM’lerdeki öğrencilerin öğrenme isteklerinin, okula karşı ilgilerinin ve akademik başarılarının düşük olduğu ve METEM uygulamasının bunlarda da bir değişime yol açmadığı belirlenmiştir.

Elde edilen diğer sonuçlar şöyledir:

Üniversitede bir yükseköğretim programına yerleşen öğrenci sayısı fazla değildir,
Üniversitede bir yükseköğretim programına yerleşen öğrenci sayısında bir değişim
olmamıştır,
METEM uygulaması mezunların istihdamında bir değişime yol açmamıştır,
METEM uygulaması öğrencilere toplumda duyulan güveni değiştirmemiştir,
METEM uygulaması öğrencilerin mesleki eğitim alanında yetiştirilmesinde bir
değişme oluşturmamıştır,
METEM’ler mesleki eğitim alanında başarılıdır,
Öğrencilere iş deneyimi kazandırmak için eğitim süreci içerisinde üretim yapılması
konusunda bir değişme olmamıştır,

METEM’ler genellikle sanayinin istediği nitelikte eleman yetiştirebilmektedir,
METEM uygulamasına geçilmesi sanayi-okul işbirliğini değiştirmemiştir, eğitimin
çalışma yaşamı ile bağlantısında bir değişme olmamıştır,
METEM’lerin çevredeki kuruluşların istediği nitelikte eleman yetiştirmesinde bir
değişme olmamıştır,
METEM’lerin ara kademe işgücü açığının giderilmesine katkısında bir değişme
olmamıştır,
Toplumun METEM’lerden olan beklentilerinde bir değişme olmamıştır,
METEM uygulaması ile birlikte mesleki ve teknik eğitime olan ilgide değişme
olmamıştır,
METEM’lerin etkinliklerine velilerin katılımında bir değişme olmamıştır,
Velilerin, METEM yönetiminin talep ettiği konulardaki desteğinde değişme
olmamıştır,
Veli şikâyetlerinde bir değişme olmamıştır,
METEM uygulaması ile birlikte yöneticilerin görev ve sorumluluklarında büyük
oranda artış olmuştur,
METEM uygulaması ile birlikte yatılılık gereksiniminde az da olsa artış olmuştur,
METEM uygulaması ile birlikte düzenlenen sosyal ve kültürel faaliyetlerin sayısında
biraz artış olmuştur.
Bu boyutta elde edilen bulgulara göre öneriler geliştirilmiştir.
Bu araştırmanın alt problemlerinden birisi de METEM’lerin maliyet-fayda analizinin yapılmamış olmasıdır. METEM’lerin maliyet-fayda analizi boyutunda aşağıdaki değişkenlere ilişkin veriler toplanmış, hesaplamalar yapılmıştır: Toplumsal maliyetler, METEM’lerin kişisel maliyeti, METEM’lerin cari, yatırım ve toplam maliyetleri, sabit fiyatlarla maliyetler ve zamansal gelişimi, METEM’lerin öğrenci başına ortalama (birim) maliyetleri, METEM’lerde öğretmen maliyetleri, METEM’lerde okul binası maliyetleri, METEM’ler kurulmadan önceki ve kurulduktan sonraki öğretimin maliyetleri, METEM’lerin maliyet-yarar çözümlemesi.
Veriler, yazılı kaynaklardan ve alandan olmak üzere iki yoldan sağlanmıştır. METEM’lerde 2000–2004 döneminde yapılan harcamalarla ilgili verileri derlemek amacıyla tüm METEM yöneticilerine gönderilmiş olan bilgi toplama aracından 68’i dönmüş, 4’ündeki veriler sağlıklı olmadığı için değerlendirilmemiştir. Öğrencilerin kişisel maliyetleri de 4761 öğrenciye gönderilen bilgi toplama aracından derlenmiştir. Bu verilerden METEM’lerin toplam, öğrenci başına ortalama cari maliyetler ve öğretmen maliyetleri ile devlet harcamaları içindeki oranları, öğrenci başına ortalama toplumsal maliyet, kişisel maliyet, öğretmen maliyetleri hesaplanmıştır.

Harcamalar 2004 yılı sabit fiyatlarına dönüştürülmüştür. Öğrenci başına maliyetler METEM öncesi ve METEM’lerde 2000–2004 yıllarını kapsayan dönemde karşılaştırılmıştır.

METEM’lerin toplumsal yararları, METEM yöneticileri ile İlçe Millî Eğitim Müdür/Şube Müdürlerinden bilgi toplama aracıyla elde edilen verilerden, öğrencilere sağladığı bireysel yararları da öğrencilerden bilgi toplama aracıyla sağlanan verilerden yararlanılarak belirlenmiştir. Elde edilen bulgulardan, METEM’lerin toplumsal ve öğrenciye (kişisel) yararlar sağladığı, bunun yanında bazı sınırlılıklarının da olduğu saptanmıştır.

METEM öğrenci maliyetlerinin hemen hemen tümü devletçe dolayısıyla toplumca karşılanmıştır. 2004 yılı sabit fiyatlarıyla bir öğrencinin ortalama yıllık cari maliyeti METEM öncesi dönemde 2000 yılında en yüksek düzeyde iken, izleyen yıllarda azalarak 2004 yılında 1.904 YTL’ye düşmüştür. METEM’lerin tümünde öğrenim gören öğrencilerin toplam maliyeti 2001– 2002 öğretim yılında 60.440.780 YTL, 2002–2003 öğretim yılında 64.794.555 YTL, 2003–2004 öğretim yılında da 74.918.992 YTL olarak gerçekleşmiştir. Dört yıllık bir program ya da METEM’den mezun olan bir öğrencinin toplumsal cari maliyeti 7.652 YTL, toplam maliyeti 7.876 YTL’dir. 2004 yılında bir öğrencinin yıllık maliyetinin en düşük Tekirdağ Çerkezköy METEM’de (426 YTL), en yüksek ise Malatya Hekimhan’da (20.435 YTL), ortalama olarak da 1.927 YTL olarak gerçekleşmiştir. 2000 yılı ile 2004 yılı karşılaştırıldığında 34 METEM’de öğrenci başına yıllık cari maliyet azalmış, 30 METEM’de ise yükselmiştir. 2004 yılı sabit fiyatlarıyla 2000 yılında METEM öğretmen maliyeti 33.218.501 YTL iken, 2004 yılında 39.845.561 YTL’ye yükselmiştir. METEM öğrencilerinin 4 yıllık bir okulda öğrenim görmesi dolayısıyla kişisel maliyeti 18.208 YTL’dir.

METEM’lerin etkililiği konusunda da METEM’lerin toplam öğrenci sayıları, METEM olduktan sonra artmıştır. 2004–2005 öğretim yılında METEM kız öğrenci sayısı en yüksek düzeyine ulaşmıştır. METEM’lerin etkililiği ve özellikle iç verimliliği konusunda analiz yapmak amacıyla oluşturulmuş olan bilgi toplama aracında istenen (öğrencilerin akışı; sınıf geçme, sınıfta kalma, METEM’den ayrılma, mezun olmaya yönelik) veriler sağlanamadığı için, öğrenci akış modeli hazırlanamamış, öğrenci yıl verimliliği ve maliyet artış katsayısı hesaplanamamıştır.

METEM’lerde yönetici sayılarının azalması, daha az sayıda kişinin yöneticilik yapmasına, dolayısıyla o kadar kişinin öğretmenlik görevini sürdürmesini sağlamıştır. Öğretmen sayıları 2003– 2004 öğretim yılında diğer yıllara göre biraz azalmıştır. METEM öncesinde ve sonrasında bir öğretmene ortalama 10–11 öğrenci düşmüştür.

Araştırmada amaçlar doğrultusunda elde edilen bulgulardan sonuçlara gidilmiş, sonuçlara dayalı öneriler geliştirilmiştir.